Епископот Николај (Велимировиќ) охридски и жички е роден на 23 декември 1880 година во селото Лелиќ, во близина на Ваљево, во патријархалното семејство на Драгомир и Катарина. Уште како дете, одејќи со своите родители на богослужба во манастирот Ќелије, почнал да навлегува и да се храни од чистите води на православието.
Откако не успеал да се запише на Воената академија, се запишал во белградската Богословија, каде што покрај богословските науки се запознава и со философијата, психологијата, книжевноста, историјата и др. Започнува да ги чита делата на великите писатели и философи меѓу кои: Достоевски, Толстој, Пушкин, Виктор Иго, Шекспир, Гете, Његош, Волтер, Ниче, Маркс и др.
Потоа се запишува на Старокатоличкиот факултет во Берн каде што докторирал на дваесет и осумгодишна возраст, на тема „Верата во Христовото воскресение како основна догма на Апостолската црква“. Потоа на Оксфордскиот универзитет во Англија одбранил докторат на тема „Философијата на Беркли“.
Есента 1909 година се вратил во родниот крај и по кратко време се разболел од дизентерија. Си дал завет, дека ако оздрави ќе се замонаши. Така и се случило, и на 17 декември 1909 година се замонашил во манастирот Раковица, а по три дена бил ракоположен за јеромонах.
Потоа бил испратен во Русија каде што престојувал една година и се запознал со духовниот живот во Руската православна црква. Потоа пак се вратил во Србија и почнал да предава во белградската Богословија. Тогаш почнал да проповеда по белградските храмови и со својот дотогаш нечуен стил, ерудиција и енциклопедиско знаење ја воодушевил и привлекол тогашната белградска интелигенција. Во 1915 година Српската влада го испратила во Америка и Англија со цел да го обедини српскиот народ во дијаспората. Додека престојувал во Англија бил избран за епископ жички на 12 март 1919 година, откаде што по една година бил испратен во охридско-битолската епархија. Всушност овде започнува неговата преобразба. Самиот дух на градот Охрид – македонскиот Ерусалим, градот со најмногу цркви, манастири, испоснички пештери, во кои се подвизувале многу свети души, и побожноста на охриѓаните, кои ја примиле, зачувале и утврдиле верата Христова уште од апостолско време, преку свети Еразмо, па потоа преку великите светила на нашата света Црква, свети Климент и свети Наум Охридски, кои со својот свет живот го преобразиле духот на народот, и чие што присуство сè уште се чувствува преку нивните свети мошти – сето тоа влијаело на душата на тогаш младиот и модерен, европски настроен епископ, кој дотогаш сакал само да воодушеви, да шармира. Но кога дошол во Охрид се сличила огромна промена. Настанало превреднување во личноста на епископот Николај. Од голем интелектуалец, философ и писател станува подвижник, испосник, духовник, пастир, светител. И токму во Охрид бил вдахновен да ги напише своите најубави и најдлабоки дела во кои се чувствува голема богословска длабочина, зад која стоел неговиот свет подвижнички живот. Го отфрла туѓиот и студен западен дух и тука навистина станува православен епископ, фокусиран на личноста на нашиот Спасител Господ Исус Христос. Ја презира и отфрла светската слава, човечките пофалби му станале бедни, а претерано негуваниот книжевен израз му личел на празнословие, а светското мудрување на духовна бедотија. Тоа не значи дека тој се упростил, туку дека се продуховил. Се свртува само кон Христа и во него се случува вистинска внатрешна преродба, ново раѓање, зачеток на светото житие. Христос е Оној, Кој него и душите околу него ги преродува. Од Николај генијалецот започнува Николај светителот. И токму тоа најмногу ги привлекувало и задржувало луѓето околу него. Во тоа време се посветил на пастирски и добротворни активности, како што се: неговата работа со побожниот народ, особено со верниците, обновување на многуте запуштени и срушени цркви и манастири во Охридско-битолската епархија, грижа за сираците и за сиромашните деца. Како охридски владика секое лето одел на Света Гора, а остварил и многу контакти и блиски средби со претставници од другите помесни Православни цркви. Со одлука на Синодот на СПЦ во 1934 година е вратен во Жичката епархија каде што ја продолжува својата пастирско-мисионерска работа. Потоа во текот на Втората светска војна бил апсен и затворан, па така од 1941 до 1944 бил во разни затвори. По конечното ослободување заминува во Америка во 1946 година каде што повторно се посветил на својата пастирско-просветителска дејност, како епископ и професор во богословијата на „Свети Тихон“ како и на академијата на „Свети Владимир“ во Њујорк.
Се упокоил ноќта помеѓу 17 и 18 март 1956 година во манастирот на свети Тихон, а бил погребан во српскиот манастир на свети Сава во Либертвил. Неговите свети мошто се пренесени во Србија дури на 3 мај 1991 година, и биле положени во манастирот, во неговото родно село Лелиќ.
Во текот на животот бил многу често јавно напаѓан, навредуван, бил сметан за контроверзна личност, но и покрај сите непријателски напади, Бог, заради неговите подвизи и љубов, му дарувал светост, која официјално била признаена на Соборот на СПЦ во мај 2003 година. Свечената канонизација била извршена во храмот на свети Сава во Белград на 24 мај 2004 година.
Негови најважни дела се: За Христовото Воскресение (1910), За Бока Которска (1910), Његошевата религија (1911), Беседи под гората (1912), Беседи над гревот и смртта (1914), Слова за Сечовекот (1920), Молитви покрај езерото (1922), Нови беседи под Гората (1922), Мисли за доброто и злото (1923), Омилии (1925), Охридски пролог (1928), Војната и Библијата (1931), Верата на образованите луѓе (1931), Симболи и сигнали (2932), Царскиот завет (1933), Духовна лира (1934), Емануил (1937), Номологија (1940), Земја недојдија (1950), Животот на свети Сава (1951), Жетва Господова (1952), Касијана (1952), Молитвени песни (1952), Дивен (1953), Единствен Човекољубец (1958), Првиот Божји закон (1959), Рајска пирамида (1959), и многу други.
Неговиот свет спомен се празнува на 20 април по стариот стил, т.е. 3 мај по новиот. По неговите свети молитви Господ да не помилува и спаси. Амин!
